(س 1099) با توجّه به پيشرفت علم پزشكى و ژنتيك و موفقيّت انسان در توليد مثل غير جنسى گوسفند، موش و...، و قابليت اجراى اين عمل در توليد مثل غير جنسى انسان و ترميم اعضا بفرماييد:

1. آيا انجام چنين عملى (توليد انسان كامل)، شرعاً صحيح است؟

2. آيا ساخت اعضا و پيوند آن به انسان، شرعاً جايز است؟

3. با فرض اجراى چنين عملى در خارج از ممالك اسلامى و پيدايش انسان (شبيه سازى)، آيا او مى تواند به دين مبين اسلام مشرّف شود؟

ج 1 ـ به خاطر مفاسد حقوقى، اجتماعى، اخلاقى، تكوينى و غير آنها از مفاسد عظيمه، حرام و به دليل ترتّب فساد، دفعش واجب و لازم و ارتكابش باعث سقوط از عدالت و تعزير مى باشد.

ج 2 ـ اگر مستلزم شبيه سازى كامل انسان نباشد و تنها عضوى ساخته شود، نمى توان گفت حرام است.

ج 3 ـ آرى، مى تواند و اصل بر قابليّت هر انسان و موجود براى كمال معنوى است، كما اينكه اصل در اعمال هم بر حليّت و اباحه است. 23/1/78

(س 1100) اخيراً دانشمندان توانسته اند سر حيواناتى مانند ميمون و موش و... را پيوند بزنند. اگر در مورد انسان نيز امكان چنين عملى فراهم شود، سر تابع بدن است يا بالعكس يا به عبارت ديگر، صاحب سر و بدن در حقيقت، دو موجود به حساب مى آيند؟ در اين صورت بفرماييد در مورد نسبت او به اولاد، همسر و اموال، چگونه بايد عمل كرد؟

ج ـ واضح است كه تحقق و عدم تحقق مفروض در سؤال، مورد نظر نيست، كما اينكه سؤال از جواز شرعى و يا حرمت آن نيز منظور نيست. به هرحال به نظر مى رسد كه از انسان زنده كه سر ديگرى به بدن او پيوند زده شده، بايد از نام و خصوصيات او سؤال شود، حسب جواب، عمل و آثار آن بار مى شود، و اگر جواب صحيح نداد و مانند ديوانه ها دچار هزيان گويى شود، اگر از راه هاى ديگرى بتوان تشخيص داد كه كدام يك از اين دو نفر است، آثار آن بار مى شود؛ به هر حال معيار تشخيص افراد، شخصيت روحى و افكار و انديشه هاست نه بدن و سر، هرچند سر و مغز، مركز سلّولهاى خاكسترى رنگ است و محلّ افكار و انديشه امّا كار كردن آن سلّولها و به حركت در آمدنشان، مرهون روح انسانى و جرقه آسمانى است؛ و اگر به هيچ وجه نتوان تشخيص داد، به نظر مى رسد كه با قرعه بتوان قضيه را حل نمود و قرعه براى رفع تحيّر و مشكل در اين گونه امور، حجّت شرعى است. 19/7/78

(س 1101) آيا اصولاً دست ورزى ژنتيكى و تغيير ساختار مولكولى موجودات زنده، اعم از جانوران و گياهان، با توجه به مخاطرات احتمالى آن براى طبيعت و محيط زيست جايز است؟

ج ـ به طور كلّى هرگونه پيشرفت علمى كه موجب ضرر و زيان به فرد و جامعه نگردد، فى حد نفسه جايز است، و اصل بر اباحه است؛ و مخاطرات احتمالى اگر مورد اعتنا نزد علماى طبيعت و محيط زيست باشد، چون احتمال خطر و ضرر براى ديگران و تصرّف در حقوق آنها از محيط است حرام و غير جايز مى باشد. آرى ضررهاى جزئى كه مورد اعتنا نبوده، سبب حرمت نمى گردد. 20/1/82

(س 1102) آيا استفاده از ميوه ها و مواد غذايى حاصله از تغييرات ژنتيكى جايز است؟

ج ـ جايز و حلال مى باشد؛ چون باز ميوه و غذاى حلال است، مثل ميوه و غذاهاى بدون تغيير ژنتيكى. 20/1/82

(س 1103) در صورت انتقال ژن حيوان حرام گوشت به گياه، خوردن محصول آن چه حكمى دارد؟

ج ـ مانعى ندارد و حكم آن گياه، با گياه بدون انتقال مورد سؤال مساوى است و حلال مى باشد؛ و خوردن آن گياه، خوردن گياه است نه خوردن اجزاى حيوان حرام گوشت تا حرام باشد. 20/1/82

(س 1104) آيا تغيير ژنتيكى در حيوانات و استفاده از آنها به عنوان مدل آزمايشگاهى جهت مطالعه و بررسى مراحل بيمارى انسانى و نحوه اثر گذارى داروها بر آنها جايز است؟ به عنوان مثال برخى از مراكز تحقيقاتى در كشورهاى غربى، با تغيير ساختار ژنتيكى موش، اين حيوان را نسبت به ابتلا به بيمارى سرطان حساس كرده و از آن به عنوان مدلى جهت بررسى اين بيمارى در انسان استفاده مى كنند، آيا اين كار با توجه به آسيب و زيان وارده به حيوان و مخاطرات احتمالى آن براى محيط زيست جايز است؟

ج ـ خود عمل فى حدّ نفسه جايز است، و براى پيشرفت علمى و دست يافتن به علل و اسباب بيماريها و مقاصد پژوهشى مانعى ندارد، و همه جهان طبيعت براى استفاده مشروع انسان از آنها آفريده شده، و قرآن مى فرمايد همه جهان براى نفع بشر آفريده شده «هو الذى خلق لكم ما فى الارض جميعاً» (بقره، آيه 29) و حرمت يا كراهت ايذاى حيوانات مربوط به خود ايذاء فى حدّ نفسه است كه ظلم به آنها محسوب مى شود. 20/1/82

(س 1105) آيا توليد و پيوند اندام و بافت حيوانى به انسان جايز است؟

ج ـ جايز است، و اين مسئله در فقه از دير زمانى قبل مطرح و جوازش مسلّم بوده و شيخ الطائفه در«مبسوط» در باره پيونداستخوانى از سگ به بدن انسان فرموده كه با ملحق شدن به بدن انسان، پاك مى گردد، و نسبت به اصل جوازش آن قدر مسلّم بوده كه آن را مطرح نفرموده و راجع به پاك بودن آن بعد از پيوند سخن گفته. 20/1/82

(س 1106) آيا استفاده از سلولهاى بنيادين استخراج شده از جنين انسان قبل از لانه گزينى در رحم براى مقاصد درمانى جايز است؟ لازم به يادآورى است كه مراكز تحقيقاتى معمولاً نمونه هاى خودرا از جنينهاى دور ريخته شده درمؤسسه هاى بارورى (IVF)به دست مى آورند.

ج ـ اگر استفاده از نمونه هاى دور ريخته شده، براى مقاصد درمانى كافى نباشد، به خاطر پيشرفت علمى و استفاده هاى درمانى و معالجه مرض ها ـ كه در سؤال آمده و يك واجب الهى و انسانى و وجدانى و اخلاقى است ـ مانعى ندارد؛ و حرمت و نهى از نابود كردن نطفه در رَحِم كه منشأ انسان است ـ بر فرض آنكه شامل مثل مورد سؤال موضوعاً بشود و انصراف از اين گونه استخراجها كه براى استفاده درمانى است، نداشته باشد ـ به حكم اهميت مسأله استفاده درمانى، بى اثر خواهد بود و معصيت و گناه نمى باشد؛ ليكن ناگفته نماند كه استفاده مورد سؤال بايد با رضايت صاحب نطفه، يعنى زوج و صاحب رَحِم، يعنى زوجه باشد و استفاده مورد سؤال در جنين، تصرّف و دخالت در حقوق و حدود و شئون ديگران است كه بدون رضايتشان حرام بوده. 20/1/82

(س 1107) آيا تغيير ژنتيكى جنين انسان به منظور اصلاح نژاد و ايجاد اوصاف دلخواه در آن، مانند انتخاب رنگ پوست، افزايش ضريب هوشى و غيره جايز است؟

ج ـ فى حدّ نفسه مانعى ندارد و جايز مى باشد، و اصل شرعى و عقلى در همه افعال و اعمال، حليّت آنها است؛ مگر خلاف آن ثابت شود. 20/1/82

(س 1108) آيا كلونينگ (شبيه سازى) حيوانات جايز است؟

ج ـ جايز است و منعى ندارد. 20/1/82

(س 1109) آيا كلونينگ (شبيه سازى) انسان، با توجه به پيامدهايى از قبيل احتمال ابتلاء به بيماريهاى پيش بينى نشده و بروز آثار سوء روانى و عاطفى بر انسانهاى كلون شده، و به هم خوردن نظام طبيعى خانواده و حذف شدن نقش پدر و جايگاه نامشخص نوزاد كلون شده در خانواده، و به هم خوردن اصل واحد بودن هر انسان و از دست رفتن حقّ آزادى انتخاب (اتفاقى) و كاهش تنوع ژنتيكى انسانها در دراز مدت و ترديد در روح داشتن انسان كلون شده، جايز است؟

ج ـ حرمتش به نظر اين جانب مسلّم و قطعى است. 20/1/82

(س 1110) آيا مى توان از نمونه هاى بيولوژيكى افراد مانند نمونه خون، سلول و بافت -كه معمولاً جهت آزمايش گرفته مى شود- بدون كسب رضايت آنها براى مقاصد علمى يا درمانى بهره بردارى كرد؟

ج ـ فى حدّ نفسه مانعى ندارد؛ چون بعد از آنكه براى آزمايش گرفته شده، ديگر از جهت عقل و نقل و عقلا به او ارتباط ندارد و امر زايد و فضولات بدن او محسوب مى شود، و لذا هر گونه تصرّف و دخالت در آن مانعى ندارد. 20/1/82