حال كه بحث ديه به ميان آمد، سزاوار است بحث عاقله نيز مطرح شود؛ زيرا يكي از احكام ديگري كه از جاهليت وارد اسلام شد، ديه بر عاقله بود. عاقله، مؤنث عاقل از ماده عقل است كه در زبان عربي به معناي منع، حفظ و بستن مي‌باشد. عاقله در لغت به معناي نگه‌دارنده و مواظبت‌كننده است. «العاقلة، هم العصبة، وهم القرابة من قبل الاب الذين يتحملون الديات. وقيل: القبيلة‌، الا انهم يحملون بقدر ما يطيقون» (جواد علی، 1976، ج 5، ص 590)؛ عاقله نزديكان پدري را گويند كه متحمل ديات مي‌شوند و يا قبيله‌اي كه بقدر توانايي متحمل ديات است. در اصطلاح فقهي، نزديكان و خويشاوندان شخصي هستند كه مرتكب قتل غير عمد و جرح مخصوص مي‌شوند كه بايستي ديه آن قتل و جرح را بپردازد. اكثريت فقهاي شيعه بر اين عقيده‌اند كه عاقله ابتدا ضامن پرداخت است. بنا‌براين، هم حكم تكليفي و هم حكم وضعي شامل وي مي‌شود؛ يعني اگر عاقله ديه را نپردازد، نه تنها شرعاً حقي را ادا نكرده، بلكه فعل حرام مرتكب شده است.