افزون بر موراد فوق، در میان اهل سنت، کسانی هستند که دیه غیر مسلمانان را نصف دیه مسلمانان می‌دانند. از «احمد بن حنبل» نقل شده است که: «دیه کافر نصف دیه مسلمان است» (احمد بن حنبل، 1420 ق، ج 14، ص 389). «ابوداوود» هم نقل کرده که: «دیه کافر، نصف دیه (مسلمان) آزاد می‌باشد» (ابوداوود، بی‌تا، ج 4، ص 319).

هم‌چنین ابوداوود گزارش کرده است که «اسامـه بن زید لیثی» و «عبدالرحمن بن حارث» از «عمرو بن شعیب»، مانند همین روایت را نقل کرده‌اند (همان).

«مالکی‌ها» و «حنبلی‌ها» و «دهلوی» از «حنفیه» به استناد روایات فوق، دیه کافر کتابی (یهود و نصارا)، معاهد و مستأمن را نصف دیه مسلمان دانسته‌اند (ابن قدامه، بی‌تا، ج 7، ص 796؛ دهلوی، 1418 ق، ج 2، ص 270). «عمروه بن زبیر» و «عمر بن عبدالعزیز» نیز همین نظر را دارند (عمرانی، 1428 ق، ج 11، ص 429).[1]

در یک گزارش تاریخی آمده است: «ابن شهاب زهری» (از محدثان نامی و معاصر عمر بن عبدالعزیز) گفته است: دیه یهودی، نصرانی و به‌طور کلی دیه ذمی مانند مسلمان است و در عصر پیامبر (ص) و خلفای اربعه نیز همین‌گونه بوده است. «معاویه» آن را نصف کرد و نصف دیگر را می‌گرفت و در بیت المال می‌نهاد. عمر بن عبدالعزیز آن نصفی را که معاویه در بیت المال می‌نهاد، به‌طور کلی اسقاط کرد (همان).

از مجموع روایات ذکر‌شده، به‌طور اجمال برمی‌آید که روایات شیعه حداقل 4 دیدگاه را در مورد دیه غیر مسلمان ذکر می‌کنند و اهل سنت هم، افزون بر آن‌ها، نصف دیه مسلمان را هم گفته‌اند که در حقیقت پنج نظر می‌شود.

به‌نظر می‌رسد همان‌گونه که «مرحوم صدوق» در «من لایحضره الفقیه» بیان می‌کند، اختلاف این روایات، به‌خاطر متفاوت‌بودن احوال و شرایط بوده است.

ایشان پس از گزارش روایات باب دیه غیر مسلمانان توضیح می‌دهند که این اخبار، به جهت اختلاف شرایط و احوال، متفاوت می‌باشند و این‌طور نیست که در شرایط یکسان، احکام متفاوتی را بیان کرده باشند... . ایشان در ادامه، به برخی از شرایط گوناگون؛ مانند هنگامی که اهل ذمه، به شرایط قرار‌داد ذمه عمل کنند یا عمل نکنند و یا اساساً قرار‌داد ذمه داشته باشند یا نه، اشاره می‌کند و بر این باور است که بعضی از روایات، حکم منطبق با برخی شرایط را بیان می‌کنند و گروهی دیگر از روایات، حکم شرایط دیگر را (صدوق، 1405ق ـ 1985م، ج4، ص92 ـ 91).

-------

[1]. دو فصلنامه علمی - پژوهشی فقه مقارن، سال چهارم، شماره 7، بهار و تابستان 1395، ص 6-27؛ سایت فقه مقارن، مقاله: «دیه غیر مسلمان ساکن در بلاد اسلامی از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی»، محمّد عادل ضیایی و نرگس فهیم.