باسمه تعالی
ماه های رجب، شعبان و رمضان، در شرافت، تمام اند و روايات بسياری در فضيلت آنها وارد شده، بلكه از حضرت رسول اکرم(صلى الله عليه وآله) روايت شده: "ماه رجب، ماه بزرگ خداست و ماهى در حرمت و فضيلت به آن نمي رسد و قتال با كافران در اين ماه حرام است. رجب ماه خداست و شعبان، ماه من و رمضان، ماه امّت من است. كسى كه يك روز از ماه رجب را روزه بدارد، سزاوار خشنودى بزرگ خدا شده و غضب الهى از او دور گشته و درى از درهاى جهنّم بر روى او بسته می شود."
از حضرت موسى بن جعفر(عليهماالسلام) نیز نقل شده است: "هر كه يك روز از ماه رجب را روزه بدارد، آتش جهنّم به فاصله یک سال راه از او دور می شود و هر كه سه روز از آن را روزه بگیرد، بهشت بر او واجب می گردد" و نیز فرمود: "«رجب»نام نَهرى در بهشت است که از شير، سفيدتر و از عسل، شيرينتر می باشد. هر كه يك روز از رجب را روزه بدارد، البتّه از آن نهر می آشامد."
از حضرت صادق(عليه السلام) هم روایت شده است که حضرت رسول اکرم(صلى الله عليه وآله) فرمود: " ماه رجب، ماه استغفار اُمّت من است؛ پس در اين ماه، بسيار طلب آمرزش كنيد كه خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را «اَصَبّ»مىگويند؛ چراکه رحمت خدا در اين ماه بر اُمّت من بسيار ريخته مىشود بنابر این، بسيار بگویید: «اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَاَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ»"
ابن بابويه نیز با سند معتبر از سالم روايت كرده است: در اواخر ماه رجب و در حالی كه چند روز از آن مانده بود، به خدمت حضرت صادق(عليه السلام) رفتم. چون نظر مبارك ایشان بر من افتاد، فرمود: "آيا در این ماه، روزه گرفتهاى؟" گفتم: "نه واللَّه اى فرزند رسول خدا." فرمود: " آن قدر ثواب از تو فوت شده است كه میزان آن را کسی جز خدا نمىداند. به درستي كه اين، ماهي است كه خدا آن را بر ماه هاى ديگر فضيلت داده و حُرمت آن را عظيم نموده و براى روزه داشتن آن، گرامى داشتن را بر خود واجب گردانيده است." من نیز گفتم: "یابن رسول الله، اگر در باقي مانده اين ماه، روزه بدارم، آيا به مقداری از ثواب روزه داران آن فايز مىگردم؟" فرمود: "اى سالم، هر كه يك روز از آخر اين ماه را روزه بگیرد، خدا او را از شدّت سَكَراتِ مرگ و هَوْل بعد از مرگ و عذاب قبر ايمن می سازد؛ و هر كه دو روز از آخر اين ماه را روز بدارد، بر صراط به آسانى می گذرد؛ و هر كه سه روز از آخر اين ماه را روزه بگیرد، از ترس بزرگ روز قيامت و شدّت ها و هَوْل هاى آن روز ایمن می گردد و بَرات بيزارى از آتش جهنّم را به او عطا می كنند."
و بدان كه براى روزه ماه رجب، فضيلت بسيار وارد شده و روايت گردیده كه اگر شخصی بر آن قادر نباشد، هر روز صد مرتبه اين تسبيحات را بخواند تا ثواب روزه آن را دريابد:
«سُبْحانَ الْإِلهِ الْجَليلِ، سُبْحانَ مَنْ لا يَنْبَغِى التَّسْبيحُ اِلاَّ لَهُ سُبْحانَ الْأَعَزِّ الْأَكْرَمِ، سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَهُوَ لَهُ اَهْلٌ.»
(منزه است خداى بزرگ. منزه است آنكه تنزيه و تسبيح جز براى او شايسته نيست. منزه است خداى برتر و كريم تر. منزه است آنكه لباس عزت در بر دارد و شايسته آن است.)
امّا اعمال آن بر دو قسم است:
قسم اوّل: اعمال مشترك
کارهایی كه متعلّق به همه ماه بوده، اختصاص به روز معيّنی ندارد و عبارت است از:
(1) در تمام روزهای ماه رجب، اين دعا را بخواند كه روايت شده حضرت امام زين العابدين(عليه السلام) در حجر در غُرّه رجب خواند:
"«يا مَنْ يَمْلِكُ حَوآئِجَ السَّآئِلينَ ويَعْلَمُ ضَميرَ الصَّامِتينَ»
(اى كه مالك حاجات خواستارانى و اى كه نهاد خاموشان را می دانى.)
« لِكُلِّ مَسْئَلَةٍ مِنْكَ سَمْعٌ حاضِرٌ، وَجَوابٌ عَتيدٌ »
(براى هر خواستهاى از جانب تو گوشى شنوا و پاسخى آماده است.)
« اَللّهُمَّ وَمَواعيدُكَ الصَّادِقَةُ، واَياديكَ الفاضِلَةُ وَرَحْمَتُكَ الواسِعَةُ»
(خدايا به حق وعده هاى راستت و نعمت هاى بسيار و رحمت گسترده ات.)
«فَاَسْئَلُكَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، واَنْ تَقْضِىَ حَوائِجى لِلدُّنْيا وَالْأخِرَةِ، اِنَّكَ عَلى كُلِّشَىْءٍ قَديرٌ.»
(از تو می خواهم كه بر محمد و آل محمد درود فرستى و حوائج دنيا و آخرتم را برآورده سازى كه به راستى تو بر هرچيز توانايى.)"
(2) اين دعا را بخواند كه حضرت صادق(عليه السلام) در هر روز ماه رجب مى خواند:
"«خابَ الوافِدُونَ عَلى غَيْرِكَ وَخَسِرَ المُتَعَرِّضُونَ اِلاَّ لَكَ، وَضاعَ المُلِمُّونَ اِلاَّ بِكَ»
(نوميد شدند آنان كه بر ديگرى جز تو وارد شدند و زيانكار شدند كسانى كه به غير از تو رو كردند، و تباه گشتند آنان كه جز به درگاه تو فرود آمدند.)
« وَاَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ اِلاَّ مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ»
(و گرفتار قحطى شدند كسانى كه جز از فضل تو پوييدند.)
« بابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبينَ، وَخَيْرُكَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبينَ، وَفَضْلُكَ مُباحٌ لِلسَّآئِلينَ، وَنَيْلُكَ مُتاحٌ لِلأمِلينَ»
(در خانهات بهروى مشتاقان باز بوده و خير و نيكيت به خواستاران عطا شده و فضل و بخششت براى خواهندگان، مباح و آزاد است و عطايت براى آرزومندان مهياست.)
«وَرِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاكَ، وَحِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ ناواكَ»
(و روزيت حتى براى كسانى كه نافرمانيت كنند، گسترده است و بردباريت حتى شامل کسی است که به دشمنيت برخاسته.)
«عادَتُكَ الْإِحْسانُ اِلَى الْمُسيئينَ، وَسَبيلُكَ الإِبْقآءُ عَلَى الْمُعْتَدينَ»
(شيوهات نيكى به بدكاران و راه و رسمت زندگى دادن به سركشان است.)
« اَللّهُمَ فَاهْدِنى هُدَى الْمُهْتَدينَ، وَارْزُقْنىِ اجْتِهادَ الْمُجْتَهِدينَ»
(خدايا پس مرا به راه راهيافتگان رهبرى كن و كوشش كوشايان را روزيم كن)
«وَلاتَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلينَ الْمُبْعَدينَ، واغْفِرْلى يَوْمَالدّينِ»
(و از بى خبران دورشده از دربارت قرارم مده و در روز جزا گناهم را بيامرز.)"
سيّد بن طاوس از محمد بن ذكوان -كه چون آن قدر سجده كرد و در سجود گريست تا نابينا شد، به «سجّاد»معروف گشت- روايت كرده که: به حضرت صادق(عليه السلام) عرض كردم : "فداى تو شوم! اين ماه، ماه رجب است. به من دعایی برای این ماه بیاموز كه حقّ -تعالى- مرابه آن نفع بخشد." حضرت فرمود: "بنويس:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ در هر روز از رجب در صبح و شام و در عقب نمازهاى روز و شب بگو:
«يا مَنْ اَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ، وَآمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ كُلِّ شَرٍّ»
(اى كه براى هر خيرى به او اميد دارم و از خشمش در هر شرى ايمنى می جويم.)
«يا مَنْ يُعْطِى الْكَثيرَ بِالْقَليلِ يا مَنْ يُعْطى مَنْ سَئَلَهُ يا مَنْ يُعْطى مَنْ لَمْ يَسْئَلْهُ وَمَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَرَحْمَةً »
(اى كه [عطاى]بسيار را در برابر [طاعت] اندك مىدهد؛ اى كه به هر كه از تو بخواهد، عطا می کنی؛ اى كه به كسى كه از تو نخواهد نیز از روى نعمت و مهرورزی می بخشى.)
«اَعْطِنى بِمَسْئَلَتى اِيَّاكَ، جَميعَ خَيْرِ الدُّنْيا وَجَميعَ خَيْرِ الْأخِرَةِ »
(به خاطر درخواستى كه از تو كردم، همه خوبى دنيا و همه خير آخرت را به من عطا كن.)
«وَاصْرِفْ عَنّى بِمَسْئَلَتى اِيّاكَ جَميعَ شَرِّ الدُّنْيا، وَشَرِّ الْأخِرَةِ، فَاِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ مااَعْطَيْتَ، وَزِدْنى مِنْ فَضْلِكَ يا كَريمُ»
(و به خاطر همان درخواستى كه از تو كردم، همه شر دنيا و شر آخرت را از من بگردان؛ زيرا آنچه تو می دهى، چيزى كم ندارد(يا کم نمی آيد) و بر من از فضلت بيفزا اى بزرگوار.)"
راوى گفت: "پس از آن، حضرت محاسن شريف خود را در پنجه چپ خود گرفته و ايندعا را به حال التجا و تضرّع با حركت دادن انگشت سبّابه دست راست خوانده و گفت:
«يا ذَاالْجَلالِ وَالْاِكْرامِ، يا ذَاالنَّعْمآءِ وَالْجُودِ، يا ذَاالْمَنِّ وَالطَّوْلِ، حَرِّمْ شَيْبَتى عَلَى النَّارِ»
(اى صاحب جلالت و بزرگوارى، اى صاحب نعمت و جود، اى صاحب بخشش و عطا، محاسنم را بر آتش دوزخ حرام كن.)"
(3) شيخ در مصباح فرموده که: مُعَلَّى بن خُنَيْس از حضرت صادق(عليه السلام) روايت كرده: "در ماه رجب بخوان:
«اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ صَبْرَ الشَّاكِرينَ لَكَ، وَعَمَلَ الْخائِفينَ مِنْكَ، وَيَقينَ الْعابِدينَ لَكَ»
(خدايا شكيبايى سپاسگزارانت و كردار ترسانندگانت و يقين پرستندگانت را از تو می خواهم.)
«اَللّهُمَّ اَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظيمُ، وَاَنَا عَبْدُكَ الْبآئِسُ الْفَقيرُ اَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَميدُ وَاَنَا الْعَبْدُ الذَّليلُ »
(خدايا تو والا و بزرگى و من بنده مستمند بى نواى توام. تويى بى نياز ستوده و منم بنده خوار درگاهت.)
« ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَاْمْنُنْ بِغِناكَ عَلى فَقْرى، وَبِحِلْمِكَ عَلى جَهْلى، وَبِقُوَّتِكَ عَلى ضَعْفى يا قَوِىُّ يا عَزيزُ »
(خدايا بر محمد و آلش درود فرست، و با توانگريت بر فقر و نداريم، و به بردباريت بر نادانيم و به نيرويت بر ناتوانيم منت گذار؛ اى نيرومند و اى باعزت.)
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الْأَوصيآءِ الْمَرْضيِّينَ وَاكْفِنى ما اَهَمَّنى مِنْ اَمْرِ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ، يا اَرْحَمَ الرَّاحِمينَ »
(خدايا بر محمد و آل او آن اوصياء پسنديده، درود فرست و كفايت كن آنچه از كار دنيا و آخرتم كه مرا به اندوه انداخته؛ اى مهربان ترين مهربانان.)"
قسم دوم:
در اعمال مَخصوص روزها و شب های ماه رجب است:
(1) شب اوّل: شب شريفى است و در آن چند عمل است:
اوّل آنكه چون هلال را بيند بگويد:
"«اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَيْنا بِالْأَمْنِ وَالْأيمانِ، وَالسَّلامَةِ وَالْإِسْلامِ رَبّى وَرَبُّكَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ »
(خدايا اين ماه را بر ما به امنيت و ايمان و سلامت و دين اسلام، نو كن. پروردگار من و پروردگار تو [اى ماه] خداى عزوجل مىباشد.)"
و نيز از حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) منقول است كه چون هلال رجب را
مى ديد، مى گفت:
"«اَللّهُمَّ بارِكْ لَنا فى رَجَبٍ وَشَعْبانَ، وَبَلِّغْنا شَهْرَ رَمَضانَ»
(خدايا بر ما در ماه رجب و شعبان برکت ده و ما را به ماه رمضان برسان.)
«وَاَعِنَّا عَلَى الصِّيامِ وَالْقِيامِ وَحِفْظِ اللِّسانِ، وَغَضِّ الْبَصَرِ»
(و كمكمان ده براى گرفتن روزه و شبزندهدارى و نگهدارى زبان و پوشيدن چشم.)
« وَلا تَجْعَلْ حَظَّنا مِنْهُ الْجُوعَ وَالْعَطَشَ.»
(و بهره ما را از آن ماه،گرسنگی و عطش قرار مده.)"
(2) غسل كند؛ چنانكه بعضى از علماء فرمودهاند.
حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) مروى است: "هر كه ماه رجب را درك کرده و در اوّل و وسط و آخر آن غسل كند، از گناهان خود مانند روزي كه از مادر متولّد شده،بیرون می آید."
(3) حضرت امام حسين(عليه السلام) را زيارت كند.
(4) بعد از نماز مغرب، بيست ركعت نماز با حمد و توحيد بخواند و پس از هر دو ركعت، سلام دهد تا خود، اهل، مال و اولادش محفوظ مانده و از عذاب قبر در پناه بوده و از صراط، بدون حساب مانند برق بگذرد.
(5) پنجم بعد از نماز عشاء، دو ركعت نماز گزارده و در ركعت اوّل، حَمْد واَلَمْ نَشْرَحْ را يكمرتبه و توحيد را سه مرتبه قرائت کرده و در ركعت دوم، حَمد و اَلَمْ نَشْرَحْ و توحيد و مُعَوَّذَتَيْن را بخواند و چون سلام نماز داد، سى مرتبه «لا اِلهَ اِلّا اللَّهُ»بگويد و سى مرتبه صَلَوات بفرستد تا حقّ -تعالى- گناهان او را بيامرزد؛ مانند روزي كه از مادر متولّد شده است.
(6) سى ركعت نماز بخواند و در هر ركعت، حمد و قُلْ يا اَيُّها الْكافِرُونَ را یك مرتبه و توحيد را سه مرتبه قرائت کند.
(7) بجا آورد آنچه را كه شيخ در مصباح متهجّد ذكر نموده و فرموده: "ذكر عمل شب اوّل رجب:
ابوالبخترى وهببنوهب از حضرت امام جعفرصادق از پدرش از جدّش از حضرت اميرالمؤمنين(عليهم السلام) روايت كرده است كه آن حضرت را خوش مىآمد كه خود را چهار شب در تمام سال فارغ سازد؛ يعنى آن شبها را به عبادت اِحيا بدارد و آن چهار شب: شب اوّل رجب، شب نيمه شعبان، شب عيد فطر و شب عيد قربان بود.
اما آن چه ذکر شد، مختصری از اعمال و ادعیه ماه رجب بود که برگرفته از مفاتیح الجنان مرحوم حاج شیخ عباس قمی رحمه الله علیه می باشد و اعمال و ادعیه بسیاری برای این ماه بافضیلت ذکر شده که برای اطلاع از آن می توان به مفاتیح الجنان، «فصل اعمال ماه رجب»مراجعه نمود.