بسمه تعالی
محضر مبارك حضرت آیت الله العظمی صانعی مدظله
لطفا دیدگاه حضرت عالی را در خصوص مسائل ارتداد بیان فرمایید.

سوال 1- از لحاظ فقهی مرتد کیست و سابقه ارتداد در اسلام به چه دورانی برمی گردد؟
ج1- مرتد کسی است که یکی از اصول عقائد و یا حکمی از احکام شرع را که یقین دارد از شرع است, انکار و جحد نماید؛ به عبارت دیگر در ارتداد, جحد معتبر است به نحوی که خداوند متعال یا رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را به نحوی انکار کند که برگردد به بی احترامی و هتک و تکذیب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم), و نسبت غلط دادن به میلیونها مسلمان, یعنی انکار همراه با علم و حجت بر چیزی که او انکار می کند. بنابراین, قاصرها و کسانی که مغزشان مسائلی را نمی کشد و غافل و قاصرند و مستضعف دینی می باشند مرتد فقهی نیستند, چه از اول مطلبی از اسلام را انکار کرده باشد و چه نعوذبالله بعد از مطالعه به انکار رسیده باشد؛ و ارتدادی که مربوط به کفر است که در دو آیه از قرآن مطرح شده, در هر دو جا انکار همراه با علم و جحد و دشمنی می باشد مانند آیه 217 سوره مبارکه بقره « ... وَمَن یَرْتَدِدْ مِنكُمْ عَن دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الْدُّنْیَا وَالاْخِرَةِ وَأُولـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ » که در آیه, دو شاهد هست بر اینکه ارتداد کفری عبارت است از انکار همراه با عناد و دشمنی و جحد و شناختن حق؛ اول آنکه « وَهُوَ كَافِرٌ » چون کفر یعنی ستر و پوشاندن حق، و دوم حبط اعمال در دنیا و آخرت و از بین رفتن آنها که این نمی شود مگر با تقصیر و جحود و انکار بعد از معرفت حق, و الّا انکار از روی قصور و غفلت حبط ندارد و حبط آن, عقاب بلابیان است که از نظر عقل و نقل و عقلاء قبیح و نادرست است؛ و ناگفته نماند که این قبح, اختصاص به عذاب اخروی نداشته بلکه شامل همه مجازاتها و عقوبتها - گرچه دنیوی هم باشد- بوده و هست. و آیه 25 سوره مبارکه محمّد « إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِم مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ ». و این آیه همانند صریح است و دلالتش روشن است که ارتداد کفری یعنی همان ارتداد فقهی, مربوط به بعد از آشکار شدن راه حق و تبیین هدایت است نه قبل از آن و نه کسی که هنوز هدایت برایش روشن نشده, و اما سابقه ارتداد که در سؤال آمده روشن نیست و اثر علمی و عملی هم ندارد.
13 رمضان المبارك 1428
4/7/1386

سوال 2- آیا مهدورالدم بودن مرتد در این زمان قابل اجرا است یا خیر؟
ج2- ظاهراً در نحوه سؤال قصور و سهوی رخ داده و به نظر می رسد که سائل خواسته سؤال کند که آیا احکام مرتد که در کتب فقهیه آمده, امروز قابل اجرا هست یا خیر؟ که در جواب باید گفته شود که بنا بر نظر محقق در شرایع که قرآن الفقه است, چون مجازات های مرتد را جزء تعزیرات دانسته, نتیجتاً اختیار اجراء و عدم اجرایش به دست حکومت است همانند همه تعزیرها که رعایت مصلحت اندیشی و تأثیر و عدم تأثیر در آن, شرط و معتبر است, چون تعزیر حسب آنچه از مجموع ادله تعزیر استفاده می شود همه چیزش به دست حکومت است ؛ و اما اگر آن را جزء حدود بدانیم نیز بنا بر نظر میرزای قمی (قدس سره) که اجرای حدود را مخصوص به زمان حضور امام معصوم (علیه السلام) و سلطه او می داند, این حد نیز مانند بقیه حدود قابل اجرا نمی باشد و به جای حد, حسب نظر همان فقیه بزرگوار باید از مجازات تعزیر استفاده گردد که همه خصوصیات آن همان طرز که بیان شد به دست حکومت و قانون است. و اما اگر قائل بشویم به آنچه معروف است که حدود در زمان غیبت هم باید اجرا شود, در این فرض نسبت به این مورد, چیزی که کار را آسان می کند لزوم دفع حدود به شبهه است چون در حدیث, امر به درء حدود به شبهه شده (ادرؤوا الحدود بالشبهات) و از همه این حرفها گذشته منشأ استبعاد اجرای حدود در بارة مرتد که سوال گویایی از آن دارد روشن نیست و حد مرتد به آن نحوی که بنده به آن معتقدم - که در مجمع المسائل اینجانب جلد سوم سوال 832 و 828 آمده - هیچ استبعادی ندارد تا منشأ شبهه و سؤال در اجرایش باشد.

سوال 3- آیا کسی از پدر و مادری که در گذشته مسلمان بوده اند ولی از دین اسلام برگشته اند متولد می شود, مرتد به حساب می آید؟
ج3- سؤال ابهام دارد و شاید سؤال از حیث ارتداد فطری و ملی باشد که باید گفت: ارتداد فطری, تابع انعقاد نطفه است در حالی که هر دو یا یکی از آنها مسلمان باشد, نه تابع زمان تولد.
13 رمضان المبارك 1428
4/7/1386

سوال 4- کسانی که در بلاد غیرمسلمان زندگی می کنند و در بین آنها اعتقاد به یک دین مرسوم نیست و از ابتدای بلوغ هم کسی در مورد اعتقاد دینی به آنها چیزی نیاموخته است آیا مرتد محسوب می شوند؟
ج4- از جواب اول معلوم شد.
13 رمضان المبارك 1428
4/7/1386

سوال 5- حکم رسول الله در مورد افراد مرتد چه بوده است و آیا اجرا حکمی در این مورد در زمان ایشان داشته ایم یا خیر؟
ج5- حکم رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم) و حد , برای ما در امروز همان است که در فتاوای فقهاء عظام آمده است و سؤال نسبت به اجراء حکم در زمان ایشان اولاً یک مسأله تاریخی می باشد نه مبنای فقهی و ثانیاً برای اینجانب همانند سائل, مجهول و نامعلوم است.
13 رمضان المبارك 1428
4/7/1386

سوال 6- اسلام در مورد افراد عادی که بنابر تشخیص خود کسی را مهدورالدم تشخیص می دهند و اجرای حکم می کنند, نظرش چیست؟
ج6- به نظر اینجانب اولاً مهدورالدمی که هر کسی بتواند حکم را درباره او اجراء کند, موردش بسیار اندک است و ثانیاً در همان موارد اندک هم در یک نظام حکومتی و در دنیای امروز که اجراء, موجب هرج و مرج می شود و به ضرر مسلمانان است اجراء برای افراد, حرام و غیرجایز و قاتلان, مستحق قصاص می باشند و اجراء حکم منوط به محکمه و مقررات حکومتی است , چنانکه در مجمع المسائل اینجانب جلد سوم سؤال 801 نیز آمده است.
13 رمضان المبارك 1428
4/7/1386

سوال 7- بر اساس فتوای جنابعالی فرد مرتد کیست و نظرتان در مورد فرد مرتد چیست؟
ج7- از جواب اول معلوم شد.
13 رمضان المبارك 1428
4/7/1386

مجمع المساپل - جلد سوم

(س 832) آیا با انسانیت و آزادى عقیده سازگار است كه كسى كه از روى اختیار و از روى مطالعه از دین اسلام خارج شود، مرتد است و حكمش اعدام است؟ فرض بفرمایید من پدرم مسلمان بود و حال كه قدرت تصمیم گیرى دارم فرضاً مى خواهم مسیحى شوم آیا آن حكم قابل توجیه است؟
ج ـ به نظر این جانب احكام مرتد فطرى در این گونه افراد كه قاصر هستند، نه مقصر و مرتكب جرمى همانند هتك قرآن وپیامبر مكرم اسلام و غیر آنها از اشتباهشان در قداست نشده اند، مترتب نمى گردد؛ چون جزاء بر امرى كه انسان بر آن حجت نداشته جزاء بر امرى غیر حرام مى باشد و عقلاً و شرعاً و بدایتاً قبیح و غیر جایز است. 17/10/79

(س 828) مرتد چه كسى است و حكم چنین شخصى چیست؟
ج ـ اگر كسى خداوند متعال یا رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به نحوى انكار كند كه بر گردد به بى احترامى و هتك و تكذیب پیامبر(صلى الله علیه وآله) و نسبت غلط به میلیونها مسلمان بدهد، مرتد مى گردد و اگر تغییر عقیده همراه با جرم عملى دیگرى شده باشد، جرم و گناه است و مجازات دارد و مجازات كسى كه بعد از ارتدادش با سوء استفاده از مسلمان بودنش علیه مقدسات اسلام، تبلیغ مى نماید و نعوذ باللّه اسلام را دین ظالمانه مى داند ویا مقدسات آن را هتك مى كند، سنگین خواهد بود. 15/12/82

(س 801) مهدورالدم كیست و ملاك در مهدورالدم چه چیزهایى است و به طور كلّى چه گروه ها و یا اشخاصى مهدورالدم هستند؟ آیا ریختن خون اشخاص مهدورالدم، در هر شرایطى بدون اذن حاكم شرع جایز است؟ آیا شخص مستوجب حدّ قتل را مى توان در هر شرایطى (حتّى بدون حكم محاكم) كشت؟ اگر شخصى یقین كامل دارد كه فردى گناهى را مرتكب شده كه مستوجب حدّ قتل است و توبه هم نكرده، آیا مى تواند (بدون مراجعه به محاكم و اذنِ حاكم شرع) او را به قتل برساند و حكم اسلامى را اجرا كند؟
ج ـ مهدورالدّمِ مسلّم، كسانى هستند كه در جنگ دفاعى و یا جهاد ابتدایى به دست مسلمانان كشته مى شوند؛ امّا افراد دیگرى كه حد و یا قصاص آنان قتل است بدون محاكمه و محكمه شرعى، آن هم با رعایت كمال احتیاط و رعایت درء حدود با شبهه و احتیاط در دماء و نفوس، قطعاً جایز نیست؛ و به نظر این جانب و تحقیقى كه محققین همانند صاحب جواهر(قدس سره) در فقه داشته و اشكال و شبهه اى كه امام خمینى سلام الله علیه در مسئله دارند، قاتل آن افراد، قتلشان عمد مى باشد و مانند بقیّه قتلهاى عمد، موجب قصاص است.