حجت الاسلام و المسلمین سید ابوالفضل موسویان، در مراسم سالگرد ارتحال آیت الله العظمی صانعی، گفت: مرحوم آیت الله العظمی صانعی در تعبیری می‌فرمایند: 

«نظر عقل جمعی با عقل فردی اصلاً قابل مقایسه نیست و این توده مردمند که نظرشان محترم و رأی آنها ملاک تصمیم‌گیری‌است. هر حکومتی که بتواند اعتماد ملت را حفظ کند و محوریت امور را بر اساس احترام به خواست و رأی مردم قرار دهد، از هر تهدیدی ایمن است. در نظام جمهوری اسلامی، اصل بر رأی و نظر توده مردم است و اِعمال سلایق فردی و تفسیرهای نادرست از قانون اساسی، سبب بدبینی مردم به اسلام و قانون اساسی خواهد شد».

در نخستین سالگرد ارتحال آیت‌الله العظمی صانعی پژوهشکده اندیشه دینی معاصر نشستی با عنوان «آیات مشورت و نقش مردم در تعیین سرنوشت با نگاه به دیدگاه آیت‌الله العظمی صانعی» برگزار کرد.

حجت الاسلام و المسلمین سید ابوالفضل موسویان در این مراسم گفت: 

سال گذشته فقیه نواندیشی را از دست دادیم؛ فقیهی که به مسائل روز، آشنایی کامل داشتند و آگاه به زمان خودشان بودند. ایشان به خوبی با شرایط و موضوعاتی که امروز با آنها مواجه هستیم، آشنا بودند و مسائل را خوب درک می‌کردند. انتظاری که ما از فقها داریم، دانستن مسائل اسلامی، آشنا شدن با قرآن و روایات، و آشنایی با مبانی فقهی است، که علاوه بر آن، آشنایی با زمان را هم می‌طلبد؛ و این ویژگی را ما در حضرت آیت الله العظمی صانعی می‌دیدیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه مفید با اشاره به آیاتی از قرآن کریم، افزود: 

طبعاً وقتی از ما خواسته بشود که در مسأله‌ای نظر بدهیم؛ باید در آن بیندیشیم و این گونه نباشد که بخواهیم بدون مطالعه و فکر، سخنی بگوییم. پیامبر نیز از طرف خداوند، مأمور می‌شوند از مردم، نظرخواهی کنند تا جامعه احساس کند که خودش تصمیم می‌گیرد؛ در نتیجه، درباره مسائل مختلف اجتماعی، وظیفه دارد که بیندیشد؛ متوجه آن مسائل باشد، نه اینکه فقط به سراغ مباحث فردی و زندگی شخصی خود برود، بلکه در قبال سرنوشت جامعه خویش نیز فکری داشته باشد.

وی تأکید کرد: 

اساساً وقتی گفته می‌شود مشورت بشود، منظور این است که جلوی استبداد به رأی، گرفته بشود؛ یعنی جامعه با رأی و نظر یک نفر اداره نشود، بلکه با نظر مجموعه کسانی که در آن ساکنند، و توسط آنها باید اداره گردد. تعبیر «مشورت برای مقابله با استبداد به رأی» از کلام امیرالمؤمنین، علی(ع) استفاده می‌شود که این دو را در مقابل هم، قرار دادند و فرمودند «هرکس استبداد به رأی داشته باشد، هلاک می‌شود اما کسی که با دیگران مشورت می‌کند، در واقع، عقل آنان را شریک عقل و فهم خویش قرار می‌دهد».

موسویان اظهار داشت: 

در اینجا تعبیری را در کلام مرحوم آیت الله العظمی صانعی، نقل می‌کنم که می‌فرمایند:«مردم در اسلام نسبت به حقوق خود، همه‌کاره‌اند. در اسلام هرگز عقل فردى بر عقل جمعى، غلبه‌اى ندارد و مقدم نیست. در اسلام، این حرف که «من می‌گویم» و «من دستور می‌دهم» نیست و ارزش ندارد. هدف اسلام، انسان‌سازی از درون است و این انسان‌سازی با فشار و جنگ، معنا نمی دهد. اسلام می‌گوید باید بیایید جلوی ظلم را بگیرید».

وی ادامه داد: 

حضرت آیت الله العظمی صانعی در تعبیر دیگری می‌فرمایند:«به جامعه‌ای اسلامی می‌گویند که مردم شخصاً در امور مربوط به خودشان تصمیم بگیرند و خود بر سرنوشت خویش حاکم باشند. جامعه‌ای اسلامی است که اندیشمندان، خردورزان و عقل‌مداران بسیاری را در خود، تربیت کرده باشد و انسان‌ها برای تعالی علم و دانش، فعالیت کنند و ایمان و تعهد واقعی به ارزش‌های دینی انسانی در آن، متبلور باشد. در چنین جامعه‌ای، متملّقان، چاپلوسان و خردستیزان، جایشان را به اندیشمندان، حکیمان، متفکران و منتقدان می‌دهند. در این صورت، دیگر استبداد و تک‌روی، مفهوم ندارد».

عضو هیأت علمی دانشگاه مفید یادآور شد:  

برخی می‌گویند علت اینکه خداوند به پیامبر دستور مشورت داد این است که چون آن حضرت برای دیگران اسوه هستند، دیگران نیز به حضرت اقتدا کنند و روش آنها نیز همین روش باشد؛ یعنی نباید چنین باشد که مسئولین بخواهند به نظر خودشان عمل کنند، بلکه باید بدانند همان طور که پیغمبر به نظر دیگران عمل و توجه می‌کنند، آنها هم باید به نظر دیگران توجه کنند و این، درسی برای همه، حتی برای آیندگان باشد تا آنان هم بدانند نظام اسلامی، یک نظام استبدادی و بی‌توجه به نظرات دیگران نیست.

وی ادامه داد: 

البته این امر در هر دوره‌ای، سازوکارهای خود را می‌طلبد. مثلاً امروزه و در زمان ما چنین است که برای گرفتن نظر مردم، مردم نمایندگانی را انتخاب می‌کنند و این نمایندگان از طرف مردم، مورد مشورت حکومت قرار می‌گیرند و نظر آنها را بیان می‌کنند. این البته با توجه به این شرط است که تمام جهات مختلفش رعایت شده باشد؛ یعنی همه سلیقه‌ها در اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد. لذا مرحوم آیت الله العظمی صانعی در تعبیری می‌فرمایند: «نظر عقل جمعی با عقل فردی اصلاً قابل مقایسه نیست و این توده مردمند که نظرشان محترم و رأی آنها ملاک تصمیم‌گیری‌است. هر حکومتی که بتواند اعتماد ملت را حفظ کند و محوریت امور را بر اساس احترام به خواست و رأی مردم قرار دهد، از هر تهدیدی ایمن است. در نظام جمهوری اسلامی، اصل بر رأی و نظر توده مردم است و اِعمال سلایق فردی و تفسیرهای نادرست از قانون اساسی، سبب بدبینی مردم به اسلام و قانون اساسی خواهد شد».

موسویان تأکید کرد: 

ما می‌گوییم همان طور که آیه شریفه می‌فرماید: «و َ شَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر» و این امر را به مسأله جهاد، محدود نکرده یا در جای دیگر می‌فرماید: «وَ أَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ»؛ یعنی امر و کارهای مردم با مشورت با مردم است، بنابر این تمام امور را خواسته است. البته این نظر در آنچه به مقام اجرا مربوط می‌شود، جریان دارد نه دستورات الهی؛ چون ما معتقدیم که باید تابع دستورات الهی باشیم و بحثی در این زمینه نیست، اما در مقام رعایت حقوق انسان‌ها و امور اجتماعی باید رأی و نظر و مردم گرفته بشود و ملاک عمل قرار بگیرد.

وی در پایان گفت: 

اموری که مربوط به عموم مردم است و درباره مباحث کلان جامعه تصمیم‌گیری می‌شود، باید با مشورت مردم و نظر آنان صورت بگیرد. چگونه می‌شود که پیغمبر نظر مردم را بخواهند اما ما تابع دستور حضرتش نباشیم؟! همان خدایی که دستور می‌دهد تابع فرامین پیامبر باشیم، دستور می‌دهد که آن حضرت باید در این امور مشورت کنند. بنابر این، امور عمومی باید با مشورت مردم و رأی و نظر آنان صورت بگیرد و در مسائل دیگری که پیغمبر می‌فرمایند، به دستور آن حضرت عمل شود.