(س 1521) آيا به مَهريّه اى كه بعد از چند سال، همسرم به بنده پرداخت مى كند، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ خمس به مَهريّه تعلّق نمى گيرد، ليكن اگر شوهر آن را از درآمد سال هاى قبل كه خمس آن را نداده، پرداخت كند، بايد خمس آن را بپردازد. 11/5/74

(س 1522) زنى مهريه اش منزلى بوده به قيمت يكصد هزار تومان. بعد از مدّتى آن را به سيصد و شصت هزار تومان مى فروشد و با اين پول، منزلى به قيمت هفتصد هزار تومان مى خرد و منزل را بعد از چند سال به دو ميليون تومان مى فروشد. با اين پول، يك ماشين سوارى به مبلغ يك ميليون و ششصد هزار تومان و منزلى از طريق يكى از اُرگان ها مى خرد كه ششصد هزار تومان آن را نقد و بقيّه را قسطى مى پردازد و قيمت فعلى منزل موجود، چند برابر شده است و شوهرش از وضع مالى خوبى برخوردار است و منزلى دارد كه آن را اجاره داده و در منزل همسرش زندگى مى كند و خمس خانه را شوهرش داده. سؤال اين است كه با توجّه به اين كه مهريه بعد از چند سال تفاوت قيمت پيدا كرده، خمس به آن تعلّق مى گيرد يا نه؟ و منزلى كه زن، قسطى خريده و مقدارى نيز شوهرش به او كمك كرده، اگر خمس دارد، قيمت اوّل را بدهد يا قيمت فعلى را كه ترقّى كرده است؟ و وضعيت ماشين سوارى او از نظر خمس چه طور است؟

ج ـ مهريه را وقتى فروخت، متعلّق خمس نيست؛ و امّا اگر آن را به كسب زد، منافع آن كسب، متعلّق خمس است كه آخر سال مالى بايد پس از كسر مئونه خمسى، مابقى منافع را پرداخت نمايد و آنچه در قسط منزل كه شوهر در اختيار همسرش گذاشته، اگر هِبِه بوده، خمس ندارد؛ ولى آنچه از اقساط منزل كه زن پرداخت مى نمايد و ترقّى منزل، چون جزو درآمد سال اوست، متعلّق خمس است. 28/7/78

(س 1523) بابت پرداخت مهريه همسرم قصد دارم با صرفه جويى از حقوق ماهانه ام پس انداز نمايم و آن را ان شاءالله يك جا بپردازم. آيا به اين پول خمس تعلق مى گيرد؟

ج ـ مقدارى كه از بابت مهريه همسر با فرض مطالبه اش پس انداز مى شود كه اگر نپردازد و پس انداز ننمايد باعث مشكل در زندگى مى شود و به فضاى آن لطمه مى زند خمس ندارد و مازاد بر مئونه نمى باشد والاّ محض خواست خود شوهر و با اين كه زوجه هيچ ناراحتى در نپرداختن مهريه ندارد، مانع از تعلق خمس به پس انداز براى آن نمى شود و متعلّق خمس مى باشد. 25/11/79

(س 1524) شخصى منزلى را به عنوان هبه به همسرش تمليك مى نمايد. آيا اين منزل، خمس دارد يا خير؟ و آيا بر اين شخص لازم است كه خمس اين منزل را بپردازد و سپس آن را هِبِه كند يا خير؟

ج ـ اگر منزل، زايد بر مورد احتياج خودش نبوده، يعنى مئونه و جزو مايحتاج زندگى است، به خاطر مئونه بودن، به زوج، خمس تعلّق نمى گيرد و به زوجه هم تعلّق نمى گيرد، به خاطر هِبِه و بخشش. آرى، اگر منزل اضافه است و زايد بر مئونه، بايد زوج، خمس آن را بپردازد. 24/4/77

(س 1525) همسر من ماهيانه، مبلغى از من مى گيرد يا به او مى دهم و او پس انداز مى نمايد. آيا خمس دارد؟

ج ـ در صورتى كه هِبِه و بخشش باشد، خمس ندارد. 5/2/78

(س 1526) طبق فتواى حضرت امام(قدس سره)، هر گونه دريافت غير از حقوق و دستْ مزد، مانند عيدى يا پاداش طى سال، مشمول خمس نيست. نظر حضرت عالى در اين مورد چيست؟

ج ـ عيدى و پاداش ها كه هِبِه و بخشش اند و در مقرّرات مالى دولت يا شركت، الزامِ پرداخت در آن ها نيست، متعلّق خمس نيستند؛ امّا اگر الزام باشد و بايد حتماً بپردازند كه تقريباً جزو مقرّرات استخدامى مى باشد، در حكم درآمد كسب هستند. 2/9/79

(س 1527) گاهى به افراد، مبلغى عيدى، تشويقى يا هديه پرداخت مى شود. اگر فرد قناعت كند و سال خمسى اش برسد، چه حكمى دارد؟

ج ـ خمس به هبه، هديه و عيدى تعلّق نمى گيرد؛ امّا تشويقى كه به حساب كار است، جزو ارباح مكاسب است و اگر اضافه بر مئونه سال باشد، خمس به آن تعلّق مى گيرد. 11/3/74

(س 1528) اگر شخصى براى همسرش از درآمد سال طلا و جواهرات بخرد و آن جواهرات، در شأن آن ها باشد و دو سال بعد جواهرات را بفروشد و مجدّداً جواهراتى خريدارى نمايد، آيا بايد خمس جواهراتى را كه فروخته، پرداخت نمايد يا خير؟

ج ـ تبديل آنچه از مئونه است به مئونه ديگر، بلكه حتّى به صورت پول در آوردن براى سرمايه و بنا را بر نداشتن آن مئونه قرار دادن، با وجود احتياج، مورد تعلّق خمس نيست. آرى، اگر پولش را دارد و آن مئونه از جاى ديگر تهيّه شده، به آن خمس تعلّق مى گيرد. 14/7/76

(س 1529) مقدارى طلاى متعلّق به خود و دخترم را به مبلغ پنجاه هزار تومان فروختم و پول آن را به شركتى دادم كه با آن كار كند و ماهيانه، مبلغ هزار و پانصد تومان به من بپردازد، در حالى كه طلاهاى دخترم هديه بود، ولى طلاهاى خود را به مرور خريده و استفاده كرده بودم. حال با توجه به اين مطالب بفرماييد:

1. آيا به اين پنجاه هزار تومان، خمس تعلّق مى گيرد؟

2. آيا پس انداز مبالغ دريافتى در هر ماه، سرِ سال، خمس دارد؟

3. اگر قبل از اينكه سال تمام بشود، با اين پس اندازها طلا يا چيز ديگرى بخرم، خمس دارد؟

ج 1ـ مقدارى كه هديه بوده، خمس ندارد، و آن مقدار كه به مرور خريده شده، اگر از پول كسب و درآمد بوده، خمس دارد، و اگر هبه شوهر بوده، خمس ندارد.

ج 2ـ تمام سود حاصل از آن، اعم از پول طلاى هديه اى و غير هديه اى، اگر تا سال خمسى جزو مئونه نباشد، خمس دارد.

ج 3ـ اگر جزو مئونه باشد و حالت سرمايه پيدا نكند، خمس ندارد.

(س 1530) پولى را كه از پدر و مادرم دريافت مى كنم و در بانك پس انداز مى كنم، اگر يك سال بر آن بگذرد، آيا به آن خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ پدرى كه پول را به فرزندش هِبِه كرده، چون هِبِه است، خمس ندارد، مگر آن كه فرزند، يقين داشته باشد كه پول پدر، متعلّق خمس شده و خمسش را نداده كه در اين صورت، بر فرزند واجب است خمسش را بپردازد؛ ليكن اين، محض فرض است و متعارفاً چنين يقينى حاصل نمى شود.

(س 1531) آيا مبالغى كه در عروسى ها به عنوان هديه جمع مى شود، متعلّق خمس است يا خير؟

ج ـ مبلغ جمع شده، چون هديه است، خمس ندارد. آرى، اگر از راه كسب با آن پول، درآمدى به دست آيد، جزو درآمد سال حصول است. لذا اگر تا آخر سال مصرف نشود، به عنوان مازاد بر مئونه متعلّق خمس است. 20/12/70

(س 1532) چنانچه هدايا و كادوها به پول نقد تبديل شود و به عنوان سرمايه مورد استفاده قرار گيرد، آيا متعلّق خمس است، يا حكم سرمايه مخمّس را دارد؟

ج ـ حكم سرمايه مخمّس را دارد. 28/8/74

(س 1533) شوهر زنى اهل خمس دادن بوده است و مقدارى پول به حساب اوقاف براى حج خود و همسرش واريز نموده است و طبق يادداشتى كه وجود دارد، خمس آن را نداده. آيا مبلغى كه متعلّق به زن است، مشمول خمس است يا نه؟

ج ـ سهم خودش خمس دارد، نه همسرش؛ چون نسبت به او هبه كرده است. 24/10/76

(س 1534) بنده مبلغ پانصد هزار تومان پول نقد دارم كه يكصد هزار تومان آن از فروش طلاهايى است كه شوهرم به من هديه كرده است. مقدارى هم طلا دارم كه به بنده هديه شده است، آيا به اين پول و طلا خمس و زكات تعلّق مى گيرد يا خير؟

ج ـ به طلاهاى اهدايى و آنچه كه براى زينت مورد نياز است، خمس تعلّق نمى گيرد، و مورد تعلّق زكات هم نيست، چون نقد رايج نيست. ليكن مبلغ چهار صد هزار تومان كه از غير فروش طلاهاى اهدايى به دست آمده، متعلّق خمس است. 7/11/75

(س 1535) دختر مجردى كه پدر، خرج او را مى دهد اگر او مقدارى از اين پول را پس انداز كند، آيا به اين مبلغ، خمس تعلق مى گيرد ؟

ج ـ به خاطر بخشش بودن و به خاطر قناعت نمودن، متعلّق خمس نمى باشد. 5/2/85

(س 1536) اگر يكى از اطرافيان، مثلا برادر، پولى به انسان بدهند، البته نه به صورت مستمر، آيا آن نيز شامل خمس مى شود؟

ج ـ خمس ندارد؛ و هبه و بخشش است. 31/3/77

(س 1537) آيا پس انداز نمودن براى فرزندان از آغاز طفوليّت (اعم از دختر و پسر)، مشمول خمس است يا خير؟ و اگر در اين اثنا مورد استفاده قرار بگيرد، آيا جايز است؟ و در صورت سود كردن، چه حكمى دارد؟

ج ـ اگر بخشش باشد، اصل آن خمس ندارد و سود آن، خمسش بر كسى واجب نيست تا بچّه ها بالغ شوند و خود، خمس بدهند؛ و ليكن اگر بخشش نباشد، خمس به اصل و سود آن در صورتى كه از مئونه اضافه بيايد، تعلّق مى گيرد. 14/7/76

(س 1538) آيا به پولى كه به بچه به عنوان جايزه داده مى شود، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ جوايزى كه جنبه كسبى دارد (مانند جوايز بانك)، خمس دارد، وگرنه خمس ندارد. 12/4/74

(س 1539) اين جانب پس از تهيّه مبلغى، آن را به پدر و مادرم دادم كه براى حفظ آبرو، بعد از تولّد فرزندم برايم كادويى تهيّه كنند و آن ها برايم النگو خريدند. پس از چند سال، من آن ها را فروختم. آيا به اين مبلغ، خمس تعلّق مى گيرد يا خير؟

ج ـ خمس، تعلّق نمى گيرد. 22/10/77

(س 1540) شخصى ملكى را خريده و مالك مقدارى از حقّ خودش را به او بخشيده است، خريدار نيز مى داند كه وى، خمس اين زمين را نداده است. با توجه به اينكه مقدار بخشش، هديه است، آيا بر خريدار لازم است خمس آن مقدار را بپردازد؟ اگر نداند، چطور؟

ج ـ اگر زمين يا چيز ديگرى، به هر نحوى، در اختيار كسى قرار بگيرد و ملك او شود، و او يقين داشته باشد كه آن شىء به خصوص متعلّق خمس بوده، و مالك قبلى خمس آن را نداده است، بايد خمس آن را بپردازد؛ ولى اگر شك دارد كه متعلّق خمس بوده يا نه، هر چند بداند كه صاحبش، خمس اموال خود را نمى داده، خمس بر او واجب نيست. 5/3/73

(س 1541) پول نذرى و هدايايى كه نزد انسان باقى مانده و هنوز به علّت بُعد مسافت، به صاحبانش داده نشده است، آيا با فرا رسيدن سال خمسى، متعلّق خمس است؟

ج ـ متعلّق خمس نيست. 30/2/74

(س 1542) اين جانب طلبه اى هستم كه حقوق خود را به صورت شهريه مى گيرم. اگر مقدارى از آن را پس انداز كنم با آن كه به آن نيازمندم، آيا به آن خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ متعلّق خمس نيست.

(س 1543) با توجه به اينكه نظام هماهنگ پرداخت حقوق بنياد شهيد، غالباً پس از گذشت يك سال، مبالغى را تحت عنوان معوّقه حقوق به خانواده هاى مكرّم شاهد پرداخت مى كند، مستدعى است بفرماييد آيا به معوّقه مابه التفاوت حقوق سال هاى قبل، كه توسط بنياد شهيد به طور يك جا، به خانواده هاى معظّم شاهد پرداخت مى شود، خمس تعلّق مى گيرد يا خير؟

ج ـ خمس ندارد و مانند غير معوّقه است، و چون درآمد كسبى نيست، متعلّق خمس هم نيست. 1/3/75

(س 1544) مطابق قانون مصوب مبنى بر پرداخت حقوق و مستمرّى به بازماندگان شهدا و مفقودين معظّم، به نحوى كه اشتغال آنان فرض مى شود، بخشى از مستمرّى پرداختى، مازاد بر مئونه سال مى شود، آيا به آن خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ اين گونه مبالغ، چون درآمد كسبى نيست، و جنبه تقديمى به خانواده هاى معظّم شهدا و مفقودين دارد، متعلّق خمس نيست. 16/4/73

(س 1545) همسر شخصى كارمند دولت بوده و فوت كرده است و اكنون حقوق وظيفه يا مستمرّى دريافت مى كند. آيا اين حقوق، متعلّق خمس است يا ارث محسوب مى شود؟ و اگر دولت، مقدارى بر آن بيفزايد، آيا به آن زيادى (اگر سال بر آن بگذرد) خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ حقوق وظيفه (چه رسد به مستمرّى جزء) كه به خاطر فوت ديگران به انسان مى پردازند، متعلّق خمس نيست و تعلّق نگرفتن خمس به آنچه كه دولت آن را اضافه كرده است، روشن تر و واضح تر از اصل است. 22/8/70

(س 1546) اگر شخصى ارثيه اى را كه به وى رسيده (مانند زمين و ...) به چند برابر قيمت يوم الارث بفروشد، آيا به مازاد قيمت، خمس تعلّق مى گيرد؟ و آيا بين اين كه آن را براى اضافه شدن قيمت يا غير آن نگه داشته باشد، تفاوتى وجود دارد؟

ج ـ در فرض سؤال، به قيمت مازاد يوم الارث، در صورتى كه مازاد بر مئونه سال باشد، خمس تعلّق مى گيرد. 21/2/78

(س 1547) پدرى فوت كرده و مبلغى پول نقد كه با آن معامله مى كنند و يك موتور سيكلت (كه الآن وسيله اياب و ذهاب آن هاست) و دو باب مغازه كه دريكى از آن ها امرار معاش مى كنند و ديگرى را اجاره داده اند (مغازه اى كه در آن امرار معاش دارند، سرقفلى است) و دو قطعه زمين، و يك واحد مسكونى كه خانواده او در آن، سكونت دارند به ارث رسيده است. پدرشان خمس آن ها را نداده و مى خواهند خمس آن ها را بدهند. آيا بايد خمس تمام وسايل زندگى، از قبيل يخچال، فرش، تلويزيون، ماشين لباسشويى و ... را بپردازند، يا بايد فقط خمس پول نقد را بدهند؟

ج ـ خمس مازاد بر مئونه، يعنى خمس پول نقد و سرمايه سرقفلى و قيمت مغازه و دو قطعه زمين را بايد بپردازند؛ امّا خانه و لوازم زندگى، متعلّق خمس نيست و چون خمس به نحو شركت است، لذا قبل از ادا تصرّفات در مال كه متعلّق خمس است، غير جايز و حرام است. 14/12/77

(س 1548) اگر شخصى فوت كند، آيا بعضى از فرزندان متوفّا مى توانند بدون اجازه ورّاث ديگر، بدهى وى بابت خمس را از ماتركش بپردازند؟

ج ـ ديون ميّت كه از جمله آن ها خمس است، بايد پرداخت شود. 24/4/76

(س 1549) پدر اين جانب فوت نموده و مى دانم كه هرگز خمس پرداخت نكرده است، آيا مى توانم سهم الارث خود را جهت ازدواج هزينه كنم و بدهى بابت خمس خود را به صورت اقساط به حضرت عالى پرداخت كنم؟

ج ـ اگر مطمئن هستيد كه خمس نمى پرداخته، و آنچه كه به شما رسيده است، متعلّق خمس بوده، ولى پرداخت نشده، در اين صورت (يعنى با اين دو شرط) خمس را بدهكار هستيد، و در پرداخت به طور اقساط، مجازيد. 6/1/76

(س 1550) مبلغ دو ميليون ريال به صورت سهم الارث به بنده رسيده است، آيا اين پول متعلّق خمس است يا خير؟

ج ـ ارث، خمس ندارد، مگر آنكه اطمينان حاصل شود كه مال به ارث رسيده، متعلّق خمس بوده، ولى ميّت خمس آن را نپرداخته است. 8/11/73

(س 1551) اگر مقدارى از ماترك ميّتى به كسى تعلّق گيرد و به علّت موانع و اشكالاتى، پس از مدتى تقسيم شود و به تملّك فرد در آيد، آيا ارزش افزوده از تاريخ فوت تا هنگام وصول، متعلّق خمس است يا نه؟ اگر قيمت زمان فوت، مشخص نباشد، يا فرد از آن اطّلاع نداشته باشد يا بعد از تقسيم، مدتى اموال را نگهدارى كند، و ارزش افزوده پيدا كند، آيا باز هم متعلّق خمس است؟ اگر مالى به انسان هديه شود و چندى بدون قصد اكتساب، آن را نگهدارى كند و قيمت بالا رود، پس از فروش، آيا مابه التفاوت جزو درآمد سال فروش است يا خير؟ (در حالى كه از قيمت زمان هبه اطّلاعى ندارد).

ج ـ هبه و ارث، هر چند خمس ندارد، ليكن قيمت بالا رفته جزو درآمد سال فروش است، و اگر تا آخر سال، خرج زندگى نشود، بايد خمس آن را بپردازد، وگرنه خمس ندارد، و با شكّ در قيمت زمان هديه و ارث، مى تواند حدّاكثر آن زمان را لحاظ كند؛ ناگفته نماند كه تأخير در اداى خمس، به خاطر موانع و اشكالات، گناه نيست، و ان شاءالله خداى غفّار عذر را مى پذيرد. 10/3/74

(س 1552) در سال 1371، مقدارى از ارثيه پدرى را به مبلغ دويست و پنجاه هزار تومان فروختم و دستگاه نختابى به قيمت ششصد هزار تومان به طور قسطى خريدارى كردم. با توجه به اينكه در حال حاضر مغازه مورد نياز من است و نمى توانم آن را بفروشم، آيا سهم الارث بنده متعلّق خمس است؟ در اين صورت قيمت فعلى بايد لحاظ شود يا قيمت قبلى؟

ج ـ ارث، خمس ندارد، مگر آنكه ترقّى قيمت كرده باشد، كه در اين صورت، ترقّى موقع فروش، جزو درآمد سال است و اگر تا آخر سال خرج نشود، متعلّق خمس خواهد بود. 25/12/75

(س 1553) آيا به ديه مقتول، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج ـ ديه، خمس ندارد. 1/7/72