در اسلام راه‌کارهایی برای جبران خسارت و صدمات وارده بر افراد و اموال پیش‌بینی شده است که از صریح آیات و روایات و برخی قواعد فقهی قابل دریافت است.

1. جبران خسارت وارده بر جان آدمی را تا آنجا که از سوی شرع تعیین شده دیه می‌نامند و در جایی که تعیین آن را به حاکم شرع سپرده از آن به (ارش) یاد می‌کنند.[1]

آنچه در فقه شیعه از دیرباز معروف است، آن که مقدار و نوع جنس که باید خسارت‌زننده بپردازد، خود شرع تعیین کرده است.

معروف است که خون‌بها یکی از این موارد شش‌گانه است: هزار گوسفند یا صد شتر یا دویست گاو یا دویست حله یمنی یا هزار دینار یا ده هزار درهم است و جانی حق انتخاب دارد.[2] در زمان حاضر، حکومت اسلامی به شخص صدمه‌زننده این اختیار را داده که معادل مبلغی به پول رایج کشور به صدمه‌دیده بپردازد.[3]

ما در این نوشتار نخست به بررسی ماهیت و چیستی دیه پرداخته و از میان دیدگاه‌های ارائه‌شده،دیدگاهی را برگزیدیم که دیه تنها جبران خسارت است، نه نوعی مجازات. پس با توجه به عرف و شرایط زمان و مکان دیه می‌تواند تغییر یابد.

----------

[1]. مطابق ماده 448و 449 قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392.

[2]. از آنچه در کتاب‌هایی؛ مثل «مفتاح الکرامة » و «جواهر الکلام » بیان شده است، استفاده می‌شود که فقهای امامیه در باره مقادیر دیه کامل و روش انتخاب آن، دیدگاه‌های مختلفی دارند. برخی از این نظرات به شرح زیر است: الف) دیه کامل، یکی از انواع شش‌گانه (صد شتر، دویست گاو، هزار گوسفند، هزار دینار، ده هزار درهم و دویست حله) می‌باشد و این امر، مورد اجماع و تسالم فقهای عظیم الشأن است (محمد جواد حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، ج 10، ص 356).

[3]. ماده 549، موارد ديه كامل همان است كه در مقررات شرع تعيين شده است و ميزان آن در ابتداي هر سال توسط رئيس قوه قضایيه به تفصيل بر اساس نظر مقام رهبري تعيين و اعلام مي‌شود.