برده‌داری به خودی خود کار خوبی نیست و در احادیث متعددی وارد شده است که:

«بدترین مردم کسانی هستند که انسان‌ها را بفروشند»، (حرعاملى، 1409 ق، ج 17، ص 136). ولی چون برده‌داری امر رایجی بوده و شرایط زمانی و مکانی اجاز‌ه‌ مبارزه با اصل آن را نمی‌داده است، اسلام راه‌های متعددی را برای آزادی بردگان قرار داده است. مثلاً کفاره‌ انواع قتل، آزاد‌کردن برده است، کفاره‌ افطار عمدی روزه‌ ماه رمضان، کفاره‌ ظهار، ایلاء و... آزادسازی یک برده است. باز برای تشویق مردم به این‌که برده‌ها را آزاد کنند، ثواب‌های زیادی بیان شده است تا انسان‌ها از یوغ بردگی انسان‌های دیگر نجات یابند؛ نظیر «هر کس برده‌ مسلمانی را آزاد سازد، خداوند در مقابل هر عضوی از برده یک عضو از این انسان را از آتش جهنم آزاد می‌سازد» (همان، ص180). بنابراین، آزادسازی برده به خودی خود کار مثبت و مطلوبی بوده است، ولی با این حال، به هیچ نحوی اجازه نمی‌داده که برده‌ای آزاد شود و تازه اول گرفتاری او باشد و در نان، آب و... محتاج دیگران باشد، لذا به این‌گونه افراد فرموده است حال که برده‌ای را آزاد می‌کنید، باید مواظبت و سرپرستی او را تا حد استغنای وی به عهده بگیرید و نفرمود آزادسازی به عهده‌ شما، حمایت و روزی‌رسانی به عهده‌ امام مسلمانان یا آزادسازی به عهده‌ شما و تکدی‌گری و گدایی به عهده‌ او.

می‌توان گفت که حمایت‌های امام مسلمانان در عرض حمایت‌های دیگران نیست، بلکه آن شخص که در فکر آزادسازی برده است، باید بقیه‌ مسؤولیت‌های وی را نیز به عهده بگیرد و مسؤولیت‌ وی در مرتبه‌ اول به امام مسلمانان نمی‌رسد.

حال که آزادسازی برده کاری فی‌نفسه خوب، پسندیده و مورد رضایت و تأکید دین است، نباید به‌گونه‌ای انجام شود که مسؤولیت‌ آن اولاً و بالذات به عهده حاکم اسلامی بیفتد، به طریق اولی روشن می‌شود که کارهای دیگر مردم و انجام کارهای مباح؛ نظیر سفر، ساختمان‌سازی، رانندگی، طبابت و سایر مسؤولیت‌‌ها، نباید به‌گونه‌ای باشد که بار تکلیفی بر دوش امام مسلمانان ایجاد کند، بنابراین، هرجا که ریسکی وجود دارد و احتمال دارد خطری پیش آید و یا به هر دلیلی، مسؤولیتی بر دوش فرد بیفتد و با عجز از انجام آن، آن مسؤولیت‌ بر عهده امام مسلمانان بیفتد، اندیشیدن راه چاره‌ای که آن گرفتاری و مسؤولیت‌ به حاکم منتقل نشود، پسندیده و مرغوب فیه است. ضمان عاقله، ضمان جریره، ضمان عتق و... راه چاره‌هایی بود که در آن زمان‌ها اندیشیده می‌شده است و امروزه انواع بیمه‌ها راه چاره‌ای است که اندیشیده شده است و به مراتب از آن راه‌‌ها بهتر است. پس ورود به آنها و تحت پوشش آنها واقع‌شدن به جهت این‌که گرفتاری بر عهده طایفه‌ خود و در نبود آنان بر دوش امام مسلمانان نیفتد امری لازم است.