آیا تقدیر صد شتر حکم الله دائمی است؟ یا حکم حکومتی موقت؟

در باره امضای این سیره، پرسش دیگری نیز مطرح می‌شود که آیا به عنوان حکمی حکومتی و ولایی و مبتنی بر مصالح متغیر در زمان و مکان و به جهت اداره جامعه و برقرار‌کردن نظم و انضباط عمومی امضا شده است یا به عنوان یک حکم دائمی و ثابت الهی؟

در قرآن که منبع اولی اخذ احکام اسلام است، دو بار از واژه دیه در یک آیه یاد شده است؛ بدون این‌که اشاره‌ای به بهای آن داشته باشد؛ چنان‌که فرمود:

(وَ مَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلاَّ أَنْ يَصَّدَّقُوا) (نساء (4): 92)؛ هيچ مؤمنى را نسزد که مؤمنی را جز به خطا بکشد و هر کس مؤمنی را به خطا بکشد، باید بنده مؤمنی را آزاد و به خانواده او دیه پرداخت کند، مگر این‌که خانواده مقتول گذشت کنند.

از این آیه اصل مشروعیت دیه فهمیده می‌شود و این‌که می‌توان در موردی که انسانی جانش را از دست داده، دیه دریافت کرد و چنان نیست که دریافت دیه و غرامت اشکال داشته باشد، ولی مقدار دیه مشخص نشده است و مقدار آن در کلمات پیامبر (ص) و ائمه طاهرین (ع) آمده است؛ چنان‌که پیامبر (ص) در خطابه‌ای که در سال هشتم و پس از فتح مکه ایراد فرمودند، اعلام کردند: «آگاه باشید! کسی که به خطای شبیه عمد با تازیانه یا عصا کشته شود، دیه او به‌طور پر و پیمان، صد شتر است که چهل شتر از آن‌ها حامله هستند» (ابن هشام، 1360، ج2، ص 412).

در «مغازی» می‌گوید پیامبر (ص) در سریه‌ای که امام علی (ع) را به یمن فرستادند، حکم کردند که: «دیه در مورد جان، صد شتر است بر شتر‌داران» (ابن کثیر، 1351ق، ج 4، ص 344) و در روایات از ائمه اطهار (ع) آمده است، پیامبر (ص) در وصیتی به علی (ع) فرمود: «عبدالمطلب... در قتل، صد شتر سنت نهاد و خداوند آن را در اسلام نیز جاری ساخت» (حر عاملی، 1389 ق، ج 19، ص 145)[1] و روشن است که اجرای خداوند توسط پیامبر (ص) اعلام و انجام شده است.

در صحیحه «عبدالرحمان بن حجاج» که گفت از «ابن ابی لیلی» شنیدم می‌گفت: «دیه در زمان جاهلیت صد شتر بود که پیامبر (ص) آن را امضا نمود، توسط امام صادق (ع) تأیید شده است» (همان، ص 142).[2]

----------

[1]. «یا علی! ان عبدالمطلب ... سنّ فی القتل مائة من الابل فاجری الله ذلک فی الاسلام».

[2]. «کانت الدیة فی الجاهلیة مائة من الاول فاقرها رسول الله (ص)».