موضوع دیه یا غرامت انسان تغییر کرده است؛ چرا که جایگاه انسان در گذر زمان تغییر یافته است و انسانی که روزی خرید و فروش می‌شد و او را هم‌چون حیوان می‌نگریستند و برای جانش ارزشی قائل نبودند تا آنجا که برای سرقت یک قرص نان او را اعدام می‌کردند و... اما اکنون آنقدر ارج و قرب یافته است که خرید و فروش او ممنوع شده است[1] و چنان‌که اشاره شد، در یک حکم برای هر انسان یک میلیارد دلار غرامت دریافت شد و هر روزه در سراسر گیتی به دفاع از حقوق مادی و معنوی او مطالب بسیاری گفته و شنیده می‌شود و آیا این تغییرات در تقدیر دیه مؤثر است یا خیر، در پاسخ ابتدا مقدمه‌ای در مورد دو رویکرد فقیهانه ذکر می‌کنیم:

---------

[1]. گرچه برده‌داری و تجارت انسان به‌گونه‌های وحشیانه‌تری برخلاف قوانین داخلی کشورها و مقررات بین المللی رواج دارد.