در دنیای امروز غرامت جان یک انسان تعیین شده توسط کفار بسیار بیش‌تر از قیمت صد شتر یا هزار گوسفند محاسبه می‌شود و التزام به قیمت صد شتر در سیستم اسلامی، معنایش این است که جان مسلمان کم‌تر از جان کافر ارزش دارد و لازمه آن برتر‌نشان دادن کافر نسبت به مسلمان است؛[1] حال آن‌که: «الاسلام یعلو و لا یعلی علیه» (صدوق، 1413 ق، ج 4، ص 334)؛[2] اسلام برتر است و برتر از او چیزی نیست که از آن استفاده می‌شود شریعت اسلام و حرمت‌گذاری آن هم برتر از شرایع دیگران است.

بهای صد شتر، غرامتی بود که به تناسب اوضاع و احوال زمان پیامبر گرامی اسلام (ص) تعیین شد و در شرایطی که کفار دیه‌ای به این مبلغ نداشته‌اند، اما در این زمان که در بلاد کفر، خسارات تلف‌شدن انسان بیش‌تر از صد شتر محاسبه می‌شود و افراد در جامعه جهانی هم‌چون دهکده‌ای زندگی می‌کنند، لازم است مبلغ دیه انسان مسلمان بیش از کافر باشد؛ چنان‌که در اسلام به حسب ظاهر ادله و چنان‌که فقیهان فتوا داده‌اند، دیه مسلمان بیش از کافر است.

صاحب شرایع می‌گوید: «دیه اهل ذمه؛ اعم از یهودی و نصرانی و مجوسی هشتصد درهم و دیه زنانشان نصف است و کفار غیر اهل ذمه دیه ندارد؛ خواه پیمان داشته باشند یا اهل حرب باشند» (محقق حلی، 1403 ق، ج 4، ص 247).[3]

چند روایت نیز بر فتوای صاحب شرایع دلالت دارد، از جمله خبر «ابن مسکان» از امام صادق (ع) که فرمود: «دیه یهودی و نصرانی و مجوسی هشتصد درهم است» (حر عاملی، 1389 ق، ج 19، ص 160).[4]

لکن صاحب شرایع خود می‌افزاید: «... در بعضی روایات آمده که دیه یهودی و نصرانی و مجوس، همان دیه مسلمان[5] است و در برخی دیگر آمده که دیه یهودی و نصرانی چهار هزار درهم[6] است» (محقق حلی، 1403ق، ج 4، ص 247).

و در «جواهر» می‌گوید: «در بعضی از روایات آمده که دیه یهودی و نصرانی و مجوس، همان دیه مسلمان است و در برخی دیگر آمده... دیه یهودی و نصرانی چهار هزار درهم است... ولی... «شیخ طوسی» این روایات را مربوط به کسانی می‌داند که به کشتن اهل کتاب عادت کرده‌اند؛ یعنی امام دیه را افزوده تا آن‌ها را از کشتن اهل کتاب باز دارد و در غیر این مورد، همان هشتصد درهم است» (نجفی، 1365، ج 43، ص 41 ـ 38).

این تعبیرات نیز دلالت بر این دارند که تقدیر دیه وضع ثابت الهی نیست، بلکه وضعی سلطانی است که به حسب زمان و مکان و شخص متفاوت است و به حکم قضایی و پس از کارشناسی تعیین می‌شود.

------------

[1]. این مطلب در تعیین دیه زن مسلمان نیز جاری است، چراکه دیه زن در شرایطی نصف دیده شد که زن نقشی هم‌سان مردان در جامعه ایفا نمی‌کرد، اما با توجه به این‌که اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادی در روزگار ما متفاوت با زمان پیامبر (ص) است و امروزه زنان در جامعه حضور فعال دارند و هم‌چون مردان در بسیاری از زمینه‌ها به هم‌نوعان خودشان خدمت می‌رسانند، آیا می‌توان دیه او را نصف مردان قرار داد؟

[2]. دادگاهی در آمریکا دولت لیبی را به پرداخت 6 میلیارد دلار غرامت برای هواپیمای سرنگون‌شده در لاکربی محکوم کرد. برابر گزارشات اینترنتی به ۲۷۰ سرنشین این هواپیما ۲/۷ میلیارد دلار غرامت داده شد؛ یعنی به هر نفر، ده میلیون دلار یا مبلغی قریب ده میلیارد تومان که اگر قیمت یک شتر درست و حسابی را 1,500,000 تومان حساب کنید، به هر نفر با 66666 شتر پرداخت شده است و این تعداد را مقایسه کنید با ۱۰۰ شتر مذکور، در فقه هم‌چنین برابر خبری که روزنامه جمهوری اسلامی در تاریخ 12/4/1368 داده است، دادگاه بین المللی لاهه... با صدور حکمی دولت آمریکا را به پرداخت ۱۳۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار غرامت به ایران و خانواده‌های قربانیان حمله وحشیانه ناو آمریکایی وینسنس به هواپیمایی ایرباس جمهوری اسلامی ایران محکوم کرد که اگر 40 میلیون دلار را به عنوان قیمت هواپیما از آن کم کنیم که در برخی گزارشات دیگر آمده است، می‌ماند ۹۲ میلیون دلار و اگر این مبلغ را بر همه کشته‌شدگان به طور تساوی تقسیم کنیم، به هر نفر 317241 دلار می‌رسد که معادل تقریبی 317,241,000 میلیون تومان است و اگر هر شتر را 5/1 میلیون تومان درنظر بگیریم، ۲۱۱ شتر می‌شود که بیش از ۲ برابر دیه مذکور در فقه است. درحالی که از ۱۱۰ سرنشین هواپیمای مذکور، 53 نفر زن و 42 نفر با ملیت‌های یوگسلاو، پاکستانی، هندی و عرب و قطعاً برخی از آنان غیر مسلمان بوده‌اند.

[3]. «دیة الذمی ثمان مائة درهم، یهویاً کان او نصرانیاً او مجوسیاً و دیه نسائهم علی النصف... و لا دیة لغیر اهل الذمة من الکفار، ذوی عهد کانوا او اهل حرب».

[4]. عن ابی عبدالله (ع) قال: «دیة الیهودی و النصرانی و المجوسی ثمان مائة درهم».

[5]. روایت ابان بن تغلب عن ابی عبدالله (ع) قال: «دیة الیهودی و النصرانی و المجوسی دیة المسلم» (حر عاملی وسائل الشیعة، ج 19، ص 163).

[6]. روایت ابی بصیر، عن ابی عبدالله (ع) قال: «دیة الیهودی و النصرانی اریعة آلاف درهم و دیة المجوسی ثمان مائة درهم» (همان).