در روایتی از امام صادق7 به مناسبت تحریم خمر و این­که چرا این حکم تدریجی نازل شد و یک‌باره آن را حرام نکرد، فرموده است: علی بن إبراهيم، عن أبيه، عن حمّاد بن عيسى، عن إبراهيم بن عمر اليماني، عن أبی­عبد‌الله7 أنّـه قال:

وَ ذَلِكَ أَنَّ اللهَ تَعَالَى إِذَا أَرَادَ أَنْ يَفْرِضَ فَرِيضَةً أَنْزَلَهَا شَيْئاً بَعْدَ شَيْءٍ حَتَّى يُوَطِّنَ اَلنَّاسُ أَنْفُسَهُمْ عَلَيْهَا وَ يَسْكُنُوا إِلَى أَمْرِ اللهِ وَ نَهْيِهِ فِيهَا وَ ذَلِكَ مِنْ فِعْلِ اللهِ تَعَالَى وَ وَجْهِ اَلتَّدْبِيرِ وَاَلصَّوَابِ لَهُمْ لِيَكُونُوا أَقْرَبَ إِلَى الْأَخْذِ بِهَا وَ أَقَلَّ لِنِفَارِهِمْ مِنْهَا فَقَالَ الْمَهْدِيُّ هَذِهِ وَاللهِ فَتْوَى هَاشِمِيَّـةٌ؛[46] به این دلیل خداوند این‌گونه سخن گفته است که چون هرگاه بخواهد حکمی را فرض کند، آرام­آرام و با ترتّب خاصی نازل می­کند تـا مردم برای پذیرش آن آماده شده و انس بگیرند. این شیـوه خداونـد بر پایـه تدبیر و به صلاح مردم است تا آن‌که آنان راحت‌تر عمل کنند و کمتر از آن نفرت پیدا کنند.

بنـابراین، تدرّج نوعی تدبیر برای اجرای احکام و پیش‌فرض فقها در سیر بیان احکام بوده است. وقتی تدریجیّت لحاظ می‌شـود، به این معناست که حال و شرایط مخاطب و خوش‌آمد و بدآمد مخاطب رعـایت می‌شود. مقابل این حالت وقتی است که رعایت شرایط مخاطب نشود، نتیجه مخالف و ایجاد نفرت کند.

--------------------------

[45]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 25، ص 296، باب 9، ح1؛ الکافی، ج 6، ص 395.

[46]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 25، ص 302، ابواب أشربه محرّمه، ح14.