(مسئله 404) در واجب بودن امر به معروف و نهى از منكر، چند چيز شرط است:

1. كسى كه مى خواهد امر و نهى كند، بداند كه آنچه شخص مكلّف به جا نمى آورد، واجب است به جا آورد و آنچه به جا مى آورد، بايد ترك كند، و بر كسى كه «معروف» و «منكر» را نمى داند، واجب نيست؛

2. احتمال بدهد امر و نهى او تأثير مى كند. پس اگر بداند اثر نمى كند، واجب نيست؛

3. بداند كه شخص گناهكار، قصد تكرار گناه را دارد؛ پس اگربداند يا گمان كند يا احتمال صحيح عقلائى بدهد كه تكرار نمى كند، واجب نيست؛

4. در امر و نهى مفسده مهم ترى وجود نداشته باشد، پس اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح عقلايى دهد كه با امر و نهى او زيان جانى يا آبرويى يا مالى قابل توجهى به او يا خويشان يا نزديكان او و يا به عده اى از مؤمنين مى رسد، امر و نهى واجب نيست؛ بلكه در بسيارى موارد حرام است.

(مسئله 405) اگر معروف يا منكر از امورى باشد كه شارع مقدس به آن اهميت زياد مى دهد، مثل اصول دين يا مذهب و حفظ قرآن مجيد و فراگيرى عقايد مسلمانان و يا از احكام ضرورى باشد، بايد ملاحظه اهميت شود و مجرد ضرر، موجب واجب نبودن آن نيست؛ پس اگر حفظ عقايد مسلمانان يا حفظ احكام ضرورى اسلام بر نثار جان و مال، متوقّف باشد، بذل واجب است.

(مسئله 406) اگر بدعتى در اسلام واقع شود، مثل منكرات و خلافهايى كه قدرتمندان سياسى، دينى و دولتها به معناى عامّش به اسم دين اسلام، انجام مى دهند. اظهار حق و انكار باطل خصوصاً بر علماى اسلام، واجب است؛ و اگر سكوت علما موجب هتك مقام علم و سوء ظن به آنان شود، اظهار حق به هر نحوى كه ممكن باشد واجب است، هر چند بدانند تأثير نمى كند.

(مسئله 407)اگر سكوت علماى اعلام، موجب تقويت ظالم يا موجب تأييد او گردد يا موجب جرئت يافتن او بر ساير محرّمات شود، اظهار حق و انكار باطل، واجب است، اگرچه تأثير فعلى نداشته باشد.

(مسئله 408) اگر سكوت علماى اعلام باعث شود كه مردم به آنان بدگمان شوند و آنان را به سازش با دستگاه ظلم، متّهم كنند، اظهار حق و انكار باطل، واجب است، اگرچه بدانند جلوگيرى از گناه نمى شود و اظهار آنان اثرى براى رفع ظلم ندارد.

(س 409) افرادى كه اجازه امور حسبيّه دارند (كه آن هم منوط به نظر فقيه است)، آيا در امر به معروف و نهى از منكر به عنوان نماينده فقيه، مجاز هستند؟

ج ـ هر چند اجازه امور حسبيّه شامل آن هم مى شود؛ امّا چون امر به معروف و نهى از منكر در جمهورى اسلامى ضوابط خاصّى دارد و افرادى معيّن شده اند، نبايد انسان براى خودش زحمت و دردِ سر درست كند؛ چون واجب كفايى است و عده اى از طرف حكومت، خود را موظّف دانسته اند. بنابراين، بر ديگران، به علاوه كه وجوبش مشكوك است، چون ضرر و زيان دارد، نبايد وارد شوند. 28/2/76