صاحب وسائل در باب چهارده از ابواب دیات النفس، چهار روایت آورده است که سه روایت آن دلالت بر برابری دیه یهودی، نصرانی و مجوسی با مسلمان دارد؛ البته در روایت اوّل و سوم تعبیر ذمّی دارد و شرایطی هم ذکر شده است. ولی روایت دوم، بدون هیچ شرطی می‌فرماید: «دیه یهودی، نصرانی و مجوسی همان دیه مسلمان است». از آن‌جا که به این روایات، در مباحث بعدی زیاد اشاره می‌شود، متن آن‌ها را می‌آوریم:

1. مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ، بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبِي أَيُّوبَ، عَنْ سَمَاعَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ مُسْلِمٍ قَتَلَ ذِمِّيّاً؟ فَقَالَ: «هَذَا شَيْ‌ءٌ شَدِيدٌ لَا يَحْتَمِلُهُ النَّاسُ فَلْيُعْطِ أَهْلَهُ دِيَةَ الْمُسْلِمِ حَتَّى يَنْكُلَ عَنْ قَتْلِ أَهْلِ السَّوَادِ، وَ عَنْ قَتْلِ الذِّمِّيِّ، [ثُمَّ قَالَ:] لَوْ أَنَّ مُسْلِماً غَضِبَ عَلَى ذِمِّيٍّ فَأَرَادَ أَنْ يَقْتُلَهُ وَ يَأْخُذَ أَرْضَهُ وَ يُؤَدِّيَ إِلَى أَهْلِهِ ثَمَانَمِائَةِ دِرْهَمٍ إِذاً يَكْثُرُ الْقَتْلُ فِي الذِّمِّيَّيْنِ، وَ مَنْ قَتَلَ ذِمِّيّاً ظُلْماً فَإِنَّهُ لَيَحْرُمُ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ يَقْتُلَ ذِمِّيّاً حَرَاماً مَا آمَنَ بِالْجِزْيَةِ وَ أَدَّاهَا وَ لَمْ يَجْحَدْهَا (همان، ص221).[1]

2. وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ، عَنِ ابْنِ الْمُغِيرَةِ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «دِيَةُ الْيَهُودِيِّ وَ النَّصْرَانِيِّ وَ الْمَجُوسِيِّ دِيَةُ الْمُسْلِمِ» (همان).[2]

3. «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ فَضَالَةَ، عَنْ أَبَانٍ، عَنْ زُرَارَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «مَنْ أَعْطَاهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) ذِمَّةً فَدِيَتُهُ كَامِلَةٌ، [قَالَ زُرَارَةُ: فَهَؤُلَاءِ؟ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع)] وَ هَؤُلَاءِ مَنْ أَعْطَاهُمْ ذِمَّةً» (همان).[3]

ملاحظه می‌شود که روایت اوّل، ضمن لزوم پرداخت دیه مسلمان به اولیای مقتول ذمّی، توضیح می‌دهد که اگر قرار باشد هشتصد درهم دیه ذمّی باشد، قتل و ناامنی در بین اهل ذمّه زیاد می‌شود. بنابراین، تا هنگامی که یک ذمّی به پرداخت جزیه باور دارد و آن را می‌پردازد و انکار نکرده است، کشتن او بر مسلمان حرام و ستم است. روایت سوم هم دیه اهل ذمّه‌ای را که پیامبر (ص) به آنان ذمّه داده و با آنان پیمان بسته است، دیه کامل (یا همان دیه مسلمان) ذکر می‌کند و تنها روایت دوم است که بدون هیچ شرطی، دیه یهودی، نصرانی و مجوسی را برابر با دیه مسلمان بیان می‌کند.

----------

[1]. سماعه می‌گوید: از امام صادق (ع) در باره‌ کشتن ذمّی توسط مسلمان پرسیدم، گفت: این امر دشوار است و مردم تحمل آن را ندارند، باید دیه مسلمان به خانواده ذمی پرداخت شود تا از کشتن اهل عراق و نیز کشتن اهل ذمّه دست بردارد. سپس فرمود: اگر بنا باشد هر مسلمانی که بر اهل ذمّه خشمگین می‌گردد، بخواهد او را بکشد و زمین او را تصاحب کند و به خانواده‌اش هشتصد درهم بپردازد، کشتار اهل ذمّه فراوان می‌شود و کسی که یک ذمی را از روی ستم بکشد، پس [بداند که] این کار بر مسلمان حرام است که ذمّی را به قتل برساند. این کار حرام است [به‌ویژه] تا وقتی که ذمّی، به جزیه‌دادن ایمان دارد و آن را می‌پردازد و انکار نمی‌کند.

[2]. ابان بن تغلب از امام صادق (ع) گزارش می‌کند که حضرت فرمود: «دیه یهودی، نصرانی و مجوسی، همان دیه مسلمان است».

[3]. امام صادق (ع) به گزارش زراره فرموده است: «هر کس را که پیامبر (ص) در ذمّه خویش قرار داده، دیه‌اش کامل است. زراره می‌گوید: پرسیدم کافران امروز چطور؟ امام صادق (ع) فرمود: چه کسی به اینان ذمّه عطا کرده است»؟